15 روز مهم در اجرای توافق جامع اتمی ایران تا سال ۱۴۰۳+ جدول
اجرای توافق جامع اتمی ایران که روز ۲۳ تیرماه ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) به دست آمد، تا پایان با فراز و نشیبهای بسیاری همراه خواهد بود. به مناسبت توقف برخی تعهدات ایران در قبال برجام برای پاسخ به تحریم و نقض برجام توسط ایالات متحده آمریکا این جدول را بر اساس متن توافق که نام رسمی آن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) است را تقدیم شما میکنیم.
برجام چیست؟
توافق جامع هستهای وین با عنوان شناخته شده و رسمی برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام (به انگلیسی: Joint Comprehensive Plan of Action) در راستای توافق جامع بر سر برنامه هستهای ایران و به دنبال تفاهم هستهای لوزان، در سهشنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (شامل چین، فرانسه، روسیه، پادشاهی متحد بریتانیا، ایالات متحده آمریکا و آلمان) منعقد شد.
مذاکرات رسمی برای طرح جامع اقدام مشترک دربارهٔ برنامه اتمی ایران با پذیرفتن توافق موقت ژنو بر روی برنامه هستهای ایران در نوامبر ۲۰۱۳ شروع شد. به مدت ۲۰ ماه کشورها درگیر مذاکره بودند که در آوریل ۲۰۱۵ تفاهم هستهای لوزان شکل گرفت.
خلاصه تعهدات ایران در برجام
بر اساس این توافق، ایران ذخایر اورانیم غنی شده متوسط خودش را پاکسازی خواهد کرد و ذخیرهسازی اورانیوم با غنای کم را تا ۹۸ درصد قطع میکند، تعداد سانتریفیوژها را حدود دوسوم و حداقل به مدت ۱۵ سال کاهش میدهد.
۱۵ سال بعد، ایران موافقت کردهاست که اورانیوم را بیش از ۳٫۶۷درصد غنیسازی نکند یا تأسیسات غنیسازی اورانیوم جدید یا رآکتور آبسنگین جدیدی را نسازد.
فعالیتهای غنیسازی اورانیوم به مدت ۱۰ سال به یک تک ساختمان که از سانتریفیوژهای نسل اول استفاده میکند محدود خواهد بود.
دیگر تأسیسات نیز طبق پروتکل الحاقی آژانس بینالمللی انرژی اتمی برای اجتناب از خطرهای تکثیر سلاحهای اتمی تبدیل خواهند شد.
برای نظارت و تأیید اجرای توافقنامه توسط ایران، آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) به تمام تأسیسات اتمی ایران دسترسی منظم خواهد داشت.
در مقابل سازمان ملل و گروه 5+1 متعهد به رفع تحریم های علیه ایران شده و نیز تعهد کرده اند که ایران را در رسیدن به تکنولوژی هستهای پیشرفته غیر نظامی یاری کنند.
تحریمهای لغو شده توسط برجام
شورای امنیت سازمان ملل متحد طی جلسهای برجام را تأیید نمود و تمام مفاد قطعنامههای قبلی خود در خصوص موضوع هستهای ایران شامل ۱۶۹۶ (۲۰۰۶)، ۱۷۳۷ (۲۰۰۶)، ۱۷۴۷ (۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (۲۰۰۸)، ۱۸۳۵ (۲۰۰۸)، ۱۹۲۹ (۲۰۱۰) و ۲۲۲۴ (۲۰۱۵) را همزمان با اجرای اقداماتِ توافق شدهٔ مرتبط با هستهای توسط ایران که توسط آژانس راستیآزمایی میشوند لغو کرد.
طبق پیوست دوم این توافق، قرار بود تحریمهای اتحادیه اروپایی و ایالات متحده در روز اجرایی شدن برجام لغو شوند. این تحریمها در حوزههای مالی، بانکی، بیمه، نفت، گاز، پتروشیمی، کشتیرانی، کشتیسازی، ترابری، طلا و فلزات گرانبها، اسکناس، سکه، موارد مجاز هستهای، فلزات، نرمافزار و تسلیحات میباشند.
همچنین نام برخی از شرکتها و اشخاص حقیقی ایرانی مرتبط با برنامه هستهای ایران طبق این پیوست از تحریم درآمد.
سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا متعهد شدهاند هیچگونه تحریم یا اقدامات سختگیرانه دیگری در زمینه انرژی هستهای علیه ایران وضع نخواهند نمود.
ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا تحریمهای مربوط به انرژی هستهای ایران (به گونهای که در ضمیمه ۲ توافقنامه آمده) را پس از آنکه آژانس بینالمللی انرژی هستهای تأیید کرد که ایران گامهای مؤثری برداشته، لغو نمایند.
روزهای مهم در اجرای توافق جامع اتمی ایران | |
1- روز نهایی شدن توافق | پس از چندین دوره مذاکرات، در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳ (۳ آذر ۱۳۹۲)، توافق موقت ژنو بر سر برنامه هستهای ایران بین ایران و کشورهای ۱+۵ در ژنو سوئیس امضاء شد. همانطور که کشورها روی یک توافق بلند مدت کار میکردند، این موضوع با متوقف شدن بخشهایی از برنامه هستهای ایران در عوض کاهش تحریمهای اقتصادی علیه ایران همراه بود. سرانجام پس از بیست و دو ماه مذاکره دولت روحانی، محمدجواد ظریف به همراه تیم مذاکرهکننده ایرانی بعد از ۱۷ روز مذاکره فشرده، سهشنبه ۱۴ ژوئیه (۲۳ تیرماه) در وین پایتخت اتریش موفق به دستیابی به یک توافق جامع و نهایی با گروه ۱+۵، بر سر آینده برنامه هستهای ایران شدند. |
2- صدور قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت | در تاریخ ۲۹ تیر ماه ۱۳۹۴ پیش نویس قطعنامه ای برای تنفیذ توافق به عنوان یک سند بینالمللی به شورای امنیت سازمان ملل ارسال شد. برجام در شورای امنیت به رأی گذاشته شد که با تصویب آن در آن شورا تبدیل به قطعنامهٔ ۲۲۳۱ گردید که همراه با تصویب آن هر شش قطعنامه قبلی که علیه ایران صادر شده و منجر به تحریمهایی در رابطه با موضوع هستهای علیه این کشور شده بود را ملغی کرد. |
3- تأیید اتحادیهٔ اروپا | همان روز که قطعنامه توسط شورای امنیت تصویب شد، اتحادیهٔ اروپا از طریق رأیگیری در جلسهٔ شورای امور خارجی (گروه وزرای امور خارجهٔ اتحادیهٔ اروپا) در بروکسل برجام را تأیید کرد. تأیید برجام به معنی برداشته شدن برخی از تحریمهای اتحادیهٔ اروپا بود که از میان آنها میتوان به لغو ممنوعیت خرید نفت ایران اشاره کرد. این تحریمها شامل تحریمهای موشکی و حقوق بشری نمیشد. |
4- برجام در کنگره ایالات متحدهٔ آمریکا | در ۱۰ سپتامبر، سنا با ۵۸ رأی موافق و ۴۲ رأی مخالف، از پیشبرد طرح عدم موافقت با توافق با ایران، بازماند و این طرح به رأی گذاشته نشد. با این وجود، یک روز بعد مجلس نمایندگان آمریکا قطعنامهٔ تأیید توافق با ایران را با ۲۶۹ رأی مخالف در مقابل ۱۶۲ رأی موافق رد کرد که با توجه به به رأی گذاشته نشدن طرح در سنا، تأثیری در اجرای آن نداشت. |
5- برجام در مجلس شورای اسلامی ایران | درواقع روزهای 19 -21 و 23 مهر 1396 را باید یک روز به حساب آورد. در ۱۹ مهر ۱۳۹۴، رأیگیری در رابطه با طرح «اقدام متناسب و متقابل دولت در اجرای برجام» انجام شده و کلیات طرح مذکور با ۱۳۹ رأی موافق، ۱۰۰ رأی مخالف و ۱۲ رأی ممتنع به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.تصویب کلیات طرح برجام با مخالفت شدید رئیس کمیسیون ویژه برجام و اعضاء جبهه پایداری گردید و قرار شد جزئیات این طرح دو روز بعد در مجلس مورد بررسی قرار گیرد. نهایتاً در ۲۱ مهر ۱۳۹۴، جزئیات طرح اقدام متناسب و متقابل دولت در اجرای برجام با ۱۶۱ رأی موافق، ۵۹ رأی مخالف و ۱۳ رأی ممتنع در مجلس شورای اسلامی تصویب گردید.طرح اجرای برجام روز بعد نیز در شورای نگهبان با اکثریت قاطع آراء تأیید و در ۲۳ مهر ۱۳۹۴، علی لاریجانی، رئیس مجلس، قانون «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» را برای اجرا به رئیسجمهور ابلاغ کرد |
6- روز پذیرش توافق | در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵ که با عنوان روز پذیرش توافق هستهای ایران شناخته میشود، باراک اوباما، رئیسجمهوری آمریکا دستور آمادگی برای لغو و توقف اجرای تحریمهای هستهای ایران در «روز اجرای» این توافق را صادر کرد و اتحادیه اروپا هم برداشتن تحریمهای هستهای از این روز را به تصویب رساند. همچنین آژانس بینالمللی انرژی اتمی در بیانیهای اعلام کرد که ایران به آژانس خبر دادهاست که از «روز اجرای توافق» برنامه جامع اقدام مشترک، پروتکل الحاقی را به صورت موقت (تا زمان تصویب مجلس) اجرا خواهد کرد. در این بیانیه همچنین گفته شدهاست که ایران اجرای بند اصلاحشده ۳٫۱ در توافق پادمان را از «روز اجرای توافق» پذیرفتهاست. |
7- روز اجرای توافق | در ساعت پایانی ۲۶ دی ۱۳۹۴، یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، در اطلاعیهای اعلام کرد که ایران تمام تعهدات خود را تحت برجام اجرایی کرده و اجرای آنها مورد تأیید آژانس است. کمی بعد در ساعت اولیه روز ۲۷ دی ۱۳۹۴ (۱۷ ژانویهٔ ۲۰۱۶)، بیانیهٔ اجرایی شدن برجام و لغو همه تحریمهای اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا و همه قطعنامههای تحریمی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، در مقر آژانس بینالمللی انرژی اتمی در وین، توسط فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران قرائت شده و به موجب آن برنامهٔ جامع اقدام مشترک اجرایی شد که به موجب آن بلافاصله کلیهٔ تحریمهای مرتبط با برنامه هستهای ایران از هشت سال گذشته برچیده شد. |
8- خروج آمریکا از برجام | تلاش آمریکا برای خروج از برجام برنامهای بود که دونالد ترامپ از زمان شرکت در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سر داشت. در نهایت در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ دولت ایالات متحدهٔ آمریکا رسماً از برجام خارج و بازگشت تحریمها به صورت گذشته را اعلام کرد و برای انجام مجدد مذاکرات در صورت تمایل ایران اعلام آمادگی نمود همچنین در روز دوشنبه ۱۹ اردیبهشت ماه سال ۹۷ مصادف با ۸ می ۲۰۱۸ ترامپ رسماً خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد و به تمامی شرکتها و تجار فرصت داد ظرف مدت ۱۸۰ روز از فعالیت در ایران خارج شوند. با دستور ترامپ تمامی تحریمها اعم از موشکی-هسته ای و… برگشت. عربستان سعودی و بحرین و اسرائيل از اولین کشورهایی بودند که از این تصمیم ترامپ حمایت کردند. |
9- دور اول تحریمهای یکجانبه آمریکا | درمدت ۹۰ روز پس از خروج آمریکا از برجام در ۴ اوت ۲۰۱۸ (۱۳ مرداد ۹۷) تحریمهای مربوط به هسته ای به صورت زیر احیا شدند: · تحریمهای مربوط به خرید یا اکتساب اسکناسهای دلار آمریکا توسط حکومت ایران؛ · تحریمهای مربوط به تجارت ایران با طلا یا فلزات گرانبها؛ · تحریمهای مربوط به فروش، عرضه، تأمین یا نقل و انتقال گرافیت، فلزات خام و نیمه ساخته مانند آلومینیوم و فولاد و صادرات یا نرمافزار برای یکپارچهسازی فرآیندهای صنعتی به ایران؛ · تحریمهای مربوط به معاملات خرید یا فروش ریال ایران یا نگهداری حسابها و وجوه عمدهای که در خارج از خاک ایران بر پایه ریال ایران نگهداری میشوند. · تحریمهای مربوط به خرید، پذیرهنویسی یا تسهیل معاملات دیون حاکمیتی ایران؛ و · تحریمهای بخش خودروسازی ایران. علاوه بر این، بعد از گذشت این دوره ۹۰ روزه، دولت آمریکا مجوزهای برجامی صادر شده برای رفع تحریمهای اولیه زیر را لغو کرد: · مجوز واردات فرش و مواد غذایی از مبدأ ایران به آمریکا و برخی مبادلات مالی مرتبط با آنها ذیل مجوزهای مربوط به «قانون تحریمها و مبادلات ایران» · فعالیتهای انجامشده وفق مجوزهای صادر شده برای صادرات و بازصادرات هواپیماهای تجاری مسافربری و قطعات و خدمات مربوط به ایران؛ اشخاصی که بعد از رفع تحریمهای آمریکا علیه ایران وفق برجام وارد فعالیتهای بالا شدهاند بایستی برای اجتناب از قرار گرفتن در فهرست تحریمهای آمریکا تا ۴ اوت ۲۰۱۸ این فعالیتها را به تدریج کاهش دهند. از جمله مهمترین قراردادهایی که در این فهرست لغو قرار میگیرد، فروش هواپیما به ایران است. پس از توافق هستهای، شرکت بوئینگ قراردادی به ارزش ۲۰ میلیارد دلار برای فروش بیش از ۱۰۰ فروند هواپیمای مسافربری با ایران امضا کرده بود. در این روز هر دلار آمریکا برابر با 10148 تومان در بازار ایران معامله شد. |
10- دور دوم تحریمهای یکجانبه آمریکا | در تاریخ ۴ نوامبر ۲۰۱۸ (۱۳ آبان ۹۷) و بعد از گذشت 180 روز از خروج آمریکا از برجام تحریمهای زیر نیز اعمال شدند: · تحریم معامله با بخشهای کشتیرانی و کشتیسازی ایران و عاملان بنادر شامل شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، خطوط کشتیرانی جنوب و وابستگان به آنها؛ · تحریم مربوط به معامله با شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی نفتکش ایران، شرکت بازرگانی نفت ایران (نیکو) و از جمله خریداری نفت، محصولات نفتی یا محصولات پتروشیمی از ایران؛ · تحریمهای مربوط به مبادلات موسسات مالی خارجی با بانک مرکزی ایران و موسسات مالی ایرانی که به موجب بند ۱۲۴۵ قانون اختیارات دفاع ملی برای سال مالی ۲۰۱۲ در فهرست تحریم قرار گرفتهاند؛ · تحریمهای مرتبط با ارائه خدمات پیامرسانی مخصوص مالی به بانک مرکزی ایران و دیگری موسسات مالی ایران که در بند ۱۰۴ قانون CISADA دربارهٔ آنها توضیحات لازم آمدهاست؛ · تحریمهای مربوط به ارائه خدمات پذیرهنویسی، بیمه یا بیمه اتکایی و · تحریمهای مربوط به بخش انرژی ایران. · علاوه بر این، تا تاریخ ۵ نوامبر ۲۰۱۸، دولت آمریکا تحریمها علیه افراد خارجشده از «فهرست افراد ویژه مشخص شده و بلوک شده» (SDN) و سایر فهرستها را بار دیگر اعمال کرد. · همچنین در طول این مدت تا 18 اردیبهشت 98 چندین تحریم دیگر از جمله تحریم کامل سپاه پاسداران و بسته شدن کامل سوئیفت به بانک مرکزی ایران و تحریم هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران نیز اعمال شد. دلار در روز 13 آبان با مبلغ 10626 تومان معامله شد. |
11- تمدید وضعیت اضطراری ملی آمریکا در رابطه با ایران | روز پنجشنبه ۱۷ آبان ۱۳۹۷ (۸ نوامبر ۲۰۱۸) دونالد ترامپ رئیسجمهور آمریکا «فرمان اجرایی برقراری وضعیت اضطراری ملی در رابطه با ایران» را برای یکسال دیگر تمدید کرد. در متن اطلاعیه کاخ سفید آمدهاست که
اشاره ترامپ به توافقنامه الجزایر است که ایران و آمریکا در پایان غائله گروگانگیری امضاء کرده بودند. |
12- واکنش تقابلی ایران در راستای خروج آمریکا از برجام | در 18 اردیبهشت 1398 یعنی یکسال پس از خروج آمریکا از برجام و ناتوانی گروه 5 برای جبران خروج ایالاتمتحدهآمریکا در بیانیهای که توسط شورای امنیت ملی ایران صادر شد، ایران تصمیم به کاهش تعهدات خود در قبال برجام گرفت. این بیانیه در توضیح «کاهش تعهدات» گفته است که
در پی انتشار این بیانیه حسن روحانی در جلسه هیئت دولت گفت: «از امروز فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین را متوقف میکنیم.» در بیانیه شورایعالی امنیت ملی به کشورهای باقی مانده در برجام شصت روز فرصت داده شده تا تعهدات خود به ویژه در حوزه های بانکی و نفتی را عملیاتی نمایند؛ در غیر این صورت در گام بعدی جمهوری اسلامی ایران
این تصمیم ایران در همین روز طی نامه حسن روحانی به اطلاع سران کشورهای عضو برجام شامل آلمان، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه رسید. در زمان اعلام این خبر دلار آمریکا در بازار سراسری ایران به قیمت 14490 تومان رسید. |
13- دور سوم تحریمهای یکجانبه آمریکا | در شامگاه 18 اردیبهشت 1398 و مصادف با خروج آمریکا از برجام ایالات متحده آمریکا بار دیگر تحریمهایی را بر ایران اعمال نمود. دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، با صدور فرمانی صنایع آهن، فولاد، آلومینیوم و مس ایران را به مجموعه تحریمهای یکجانبه آمریکا اضافه کرده و در عین حال ابراز امیدواری کرده که روزی با رهبران ایران پشت میز مذاکره بنشیند. او گفته “کارزار فشار حداکثری” را علیه حکومت ایران دنبال میکند.با اعلام این خبر دلار در بازارهای ایران به قیمت 15350 تومانی رسید. |
14-روز گذار از توافق | حداکثر ۸ سال پس از روز پذیرش توافق یا هر زمان زودتری که مدیرکل آژانس بتواند تایید کند که برنامه اتمی ایران کاملا صلح آمیز است، باقی مانده تحریم ها (تحریم های اشاعه ای و تسلیحاتی) را به طور کامل لغو می کند و ایالات متحده آمریکا تمام اقدامات لازم برای لغو کامل تحریم ها را انجام خواهد داد. همزمان دولت ایران بر مبنای اختیارات قانونی دولت و مجلس تصویب پروتکل الحاقی در مجلس را پیگیری خواهد کرد. البته این بدان شرط است که تا آن روز توافقی به نام برنامه جامع اقدام مشترک باقیمانده باشد. |
15- روز بسته شدن پرونده اتمی ایران | ۱۰ سال پس از پذیرش توافق جامع اتمی، به شرط نقض نشدن تعهدات طرفین در توافق، و باقیماندن توافقنامه، شورای امنیت سازمان ملل با تصویب قطعنامه جدیدی پایان اجرای توافق و بسته شدن رسمی پرونده اتمی ایران را در شورای امنیت اعلام خواهد کرد. |